Lęk jest jednym z najczęściej występujących objawów psychopatologicznych. Można go określić, jako nastrój, w którym dominuje odczucie silnego zagrożenia lub zatrważającej zmiany wywodzącej się z nieznanego, nierealnego źródła. Lęk jest odpowiedzią organizmu na irracjonalne zagrożenie. Zaburzenia lękowe to nie to samo, co strach.

Lęki psychoterapia

Każdy człowiek odczuwa strach i jest to całkiem naturalne. Strach bowiem pełni bardzo ważną funkcję – chroni nasze zdrowie i życie. To właśnie dzięki temu, że odczuwamy strach nie wejdziemy pod nadjeżdżające auto. Strach jest więc reakcją organizmu na realne zagrożenie.

Inaczej wygląda sytuacja w odniesieniu do lęku.
W literaturze naukowej zaburzenia lękowe stanowią obszerną grupę i zostały ujęte w dziale o nazwie zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną (somatoform). Wyróżniono w nim m.in.:
•    Zaburzenia lękowe w postaci fobii.
•    Inne zaburzenia lękowe, w skład, których wchodzą m.in. zaburzenia lękowe z napadami lęku oraz zaburzenia lękowe uogólnione. W tej grupie głównym objawem jest lęk, którego symptomy nie są ograniczone do konkretnej sytuacji, w grupie tych zaburzeń mogą występować też objawy depresji czy natręctwa.
•    Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (nerwica natręctw), których cechą są nawracające myśli natrętne lub czynności przymusowe.
•    Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne, gdzie mamy do czynienia z zaburzeniami występującymi na skutek silnego stresu, zdarzenia traumatycznego, itp.
•    Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne), kiedy to następuje „częściowa lub całkowita utrata prawidłowej integracji między wspomnieniami przeszłości, poczuciem własnej tożsamości, bezpośrednimi wrażeniami i kontrolą dowolnych ruchów ciała”.
•    Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną (somatoform disorders), gdzie cechą charakterystyczną są skargi na objawy somatyczne oraz domaganie się kolejnych badań.

Szacuje się, że na zaburzenia lękowe cierpi od 15 do 20% populacji, a największa zachorowalność przypada na wiek między 24 a 44 rokiem życia.

Czym są zaburzenia lękowe?

Zaburzenia lękowe są najbardziej powszechnymi problemami zdrowia psychicznego. Obecnie uważa się, że są one spowodowane czynnikami biologicznymi (uwarunkowania genetyczne), indywidualnymi warunkami osobowymi jednostki (osobowość) oraz warunkami środowiskowymi (w tym socjalno-bytowymi).
Zaburzenia lękowe to przedłużające się stany niepokoju i napięcia, które pojawiają się bez rzeczywistych (realnych) przyczyn.

Tego typu emocje wpływają negatywnie na codzienne funkcjonowanie, a w niektórych przypadkach, przy dużym nasileniu, mogą zupełnie sparaliżować życie osoby dotkniętej silnym lękiem. Zaburzenia lękowe bezwzględnie powinny być diagnozowane, a następnie leczone. Lekceważenie ich prowadzi do poważnych negatywnych konsekwencji zdrowotnych, włącznie z chorobami psychicznymi i silnymi konfliktami społecznymi.

Charakterystyczne objawy zaburzeń lękowych
•    fobie – lęk przed sytuacjami, postaciami, przedmiotami ocenianymi przez daną osobę jako niebezpieczne
•    ataki paniki z agorafobią lub bez – nagłe doznanie uczucia ogromnego przerażenia, towarzyszą temu stanowi objawy fizyczne, takie jak: palpitacje serca, spłycenie oddechu, zawroty głowy, dolegliwości w okolicach klatki piersiowej lub brzucha
•    agorafobia – lęk przed przestrzeniami
•    lęk uogólniony – stale (dłużej niż pół roku) towarzyszące nam napięcie i niepokój, którego nie jesteśmy w stanie opanować; lęk przeżywany jest w sferze emocji, myśli, ciała i zachowania
•    zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD) – towarzyszą im stale nawracające niechciane myśli i zachowania, których osoba dotknięta nie jest w stanie kontrolować
•    pourazowe zaburzenia stresowe (PTSD) – dotyczą ludzi po dramatycznych przeżyciach, związanych z sytuacjami bezpośredniego zagrożenia życia oraz w sytuacjach doświadczenia poważnych obrażeń fizycznych.

Opis przebiegu terapii lęku
Celem terapii lęku jest uzyskanie kompetencji w indywidualnym radzeniu sobie z lękiem uogólnionym, napadami paniki oraz fobiami. Chodzi o kontrolę emocji lękowych w codziennych sytuacjach, które wcześniej je generowały. Celem terapii jest zmniejszenie lub całkowite usunięcie wzorców niepożądanych, a rozwinięcie w ich miejsce zachowań właściwych, to znaczy takich, które sprawdzają się lepiej i umożliwiają pełniejsze funkcjonowanie w społeczeństwie. Równie ważnym celem terapii jest utrzymanie tych zmian także po zakończeniu terapii.

Wszystkie zachowania zostają wyuczone w wyniku warunkowania:
warunkowania klasycznego,
warunkowania sprawczego,
uczenia się przez obserwację.

Warunkowanie klasyczne sprawia, że początkowo obojętny bodziec (na przykład ciasne pomieszczenie) w wyniku niepomyślnego splotu wydarzeń (gorący dzień i pełny autobus, który utknął w korku) wywołuje reakcję lękową („nigdy się stąd nie wydostanę, umrę tu”). W tej sytuacji sam autobus, nawet pusty i poruszający się, może w przyszłości wywoływać reakcję lękową.

Warunkowanie sprawcze polega na wzmacnianiu jednych zachowań – wówczas będą się one pojawiać w przyszłości częściej, a także karanie innych – w przyszłości pojawi się ich mniej. Jeżeli reakcja lękowa spowoduje wzmożone zainteresowanie otoczenia lub pozwoli na unikanie sytuacji trudnych (na przykład zwolnienie z konieczności publicznych wystąpień), to będzie ona w ten sposób wzmacniana. Jeżeli w rezultacie danego zachowania pojawią się przykre komentarze lub jakieś konsekwencje (niezdanie egzaminu, zwolnienie z pracy), to zachowanie nie otrzymuje wzmocnienia.

Uczenie przez obserwowanie innych, szczególnie tych, które są ważne dla nas, polega na powtarzaniu pewnych zachowań. Powtórzenie to może pojawić się nawet wiele lat później – na przykład paniczna reakcja matki na widok pająka, powtórzona u jej córki. Efektem takiego ujmowania różnorodnych przyczyn zachowania jest nie tylko ich wyjaśnienie, ale także stworzenie licznych technik, których zadaniem jest korygowanie zachowań niepożądanych. Najczęściej wykorzystuje się dwa mechanizmy: wygaszanie oraz przeciwwarunkowanie.

Wygaszanie polega na zmianie zależności między bodźcem bezwarunkowym, a bodźcem warunkowym. Lęk to zwykle reakcja na bodziec warunkowy, stąd technika ta polega na wystawianiu danej osoby na to, co jest przyczyną lęku tak długo, aż reakcja lękowa się zmniejszy. Stosuje się tu technikę stopniowej ekspozycji i terapię implozywną. W terapii stopniowej ekspozycji pacjent wielokrotnie wyobraża sobie sytuację, która wywołuje lęk. Potem w środowisku kontrolowanym (aranżowanym przez terapeutę) styka się z nimi w coraz większym nasileniu, a wreszcie zmierza się z nią w rzeczywistości. Za każdym razem uczucie lęku utrzymywane jest na tak wysokim poziomie, że następuje swego rodzaju „przyzwyczajenie się”, aż wreszcie lęk przestaje się pojawiać. Z kolei terapia przez zanurzanie (zwana też implozywną) polega na bezpośrednim wystawieniu pacjenta na bodziec o największej sile, przy czym nie jest możliwe uniknięcie tego. Takie przekonanie się, że bezpośredni kontakt z bodźcem nie jest w gruncie rzeczy niebezpieczny, pozwala na zapanowanie nad lękiem.

Przeciwarunkowanie (desentytyzacja) – to sprawienie, że bodziec powodujący lęk zaczyna być kojarzony w inny sposób niż pierwotnie. Nazywa się to odwrażliwianiem lub desensytyzacją.
W tym celu ustala się listę lęków i zaczyna pracę poczynając od tego, co wywołuje najsłabszą reakcję. Terapię tę łączy się z relaksacją – w sytuacji takiego wypracowanego spokoju pacjent wyobraża sobie to, co budzi lekki niepokój. Ćwiczenie to powtarza się tyle razy, aż odczucie strachu maleje i kontynuuje tak długo, aż kolejne lęki zostaną zneutralizowane. Metoda ta jest podobna to terapii polegającej na wygaszaniu, a tym, co je różni jest fakt, że w odwrażliwianiu dąży się do wygaszenia lęku, a w wygaszaniu do maksymalnego przeżywania strachu, który ma pomóc go wygasić.

Modelowanie z kolei odwołuje się do mechanizmu naśladowania. Twórcy metody zakładają, że skoro skoro można nauczyć się jakiejś reakcji patrząc na kogoś, to w identyczny sposób można nauczyć się innego zachowania odnoszącego się do tego samego bodźca. Jeżeli lęk dotyczy pająków, to polega to na obserwowaniu kogoś, kto ogląda pająki, a wreszcie wchodzi z nimi w kontakt (nasilenie bodźca lękowego musi być stopniowane).

Jeśli cierpisz z powodu lęku, nie zwlekaj, jak najszybciej skorzystaj z pomocy lekarza psychiatry oraz psychoterapeuty. Z jednej strony odpowiednio zastosowana farmakoterapia, z drugiej psychoterapia przyniosą efektywność w terapii lęku. Nie czekaj, aż Twoje problemy zaczną się pogłębiać. Jak najszybsze skorzystanie z pomocy, zwiększa szanse na uzyskanie skuteczniejszej pomocy i ulgi w cierpieniu. W moim gabinecie proponuję formę psychoterapii lęku indywidualną, grupową lub online. Zapraszam.